Πόσο δύσκολο μπορεί να είναι άραγε για όλους τους σύγχρονους Έλληνες, αλλά και τους ξένους μελετητές, να λύσουμε έναν γρίφο σχεδόν 3000 ετών; Για όσους έχουν επιλέξει αυτό το καλοκαίρι να διασχίσουν τα πέλαγα με καράβια για να φτάσουν στον προορισμό των διακοπών τους, ο γρίφος αυτός θα εμφανίζεται στον αφρό των κυμάτων την ώρα που θα αγναντεύουν το μπλε της θάλασσας.​

 

                                                                      

 

 Φαντάζει ίσως μακρινό και άνισο, αλλά στα ίδια νερά τοποθετεί και ο Όμηρος τον πολυπλάνητο Οδυσσέα, να αγναντεύει κι αυτός το μπλε χρώμα της θάλασσας από την κουπαστή του μαύρου καραβιού του στο δρόμο για την Ιθάκη. Ο αρχαίος ραψωδός όμως, που πιθανότατα και αυτός ταξίδεψε με καράβι τις ελληνικές θάλασσες, δίνει μια αλλιώτικη περιγραφή για το χρώμα της θάλασσας από αυτή που όλοι μας έχουμε κατά νου. Από τους πρώτους στίχους της Οδύσσειας ο Όμηρος μας εξιστορεί ότι ο ήρωας του πλέει στο «πέλαγο το κρασάτο» (επί οίνοπα πόντον). Αυτός ο στίχος επαναλαμβάνεται συχνά στο κείμενο της Οδύσσειας, δημιουργώντας απορίες σε όλους τους σύγχρονους μελετητές της ιστορίας του κρασιού και αποτελεί ακόμα και σήμερα έναν αναπάντητο γρίφο.

 

 Τα τελευταία 150 χρόνια πολλά από τα μυστικά του κρασιού έχουν αποκαλυφθεί και αποτελούν σήμερα κοινό τόπο. Αυτήν τη γνώση χρησιμοποίησαν πολλοί ερευνητές για να μπορέσουν να διώξουν την άχλη του χρόνου που σκέπαζε με μυστήριο την παραγωγή κρασιού στην αρχαία Ελλάδα. Παρόλα τα επιτεύγματα της επιστήμης ακόμα δεν έχει απαντηθεί το ερώτημα, με ποιο τρόπο ή με ποια ποικιλία θα μπορούσε να παραχθεί ερυθρός οίνος που το χρώμα του να μπορεί να συγκριθεί με το χρώμα της θάλασσας, όπως περιγράφει ο Όμηρος.

 

 Αναγνωρίζοντας ότι η αμπελοκαλλιέργεια στα νησιά του Αιγαίου και του Ιονίου είναι μια συνεχής –ιστορικά- καλλιέργεια, δε θα ήταν καθόλου παράτολμο να λεχθεί, ότι πολλές από τις ποικιλίες που συναντώνται σήμερα στα νησιά μπορεί να έλκουν την καταγωγή τους από την εποχή του Ομήρου. Επομένως, η πρώτη προσπάθεια ερμηνείας του γρίφου θα ήταν η αναζήτηση εκείνης της ποικιλίας, του Αιγαίου και του Ιονίου, που θα μπορούσε να αποδώσει τόσο βαθύ ιώδες χρώμα στα κρασιά της. Αυγουστιάτης, Βερτζαμί, Κοτσιφάλι, Λιάτικο, Λημνιό, Μανδηλαριά και Μαυροδάφνη δίνουν από πορφυρά μέχρι και ιώδη κρασιά αλλά κανένα δεν μοιάζει με το χρώμα του πελάγου, οπότε κάποια άλλη εξήγηση πρέπει να αναζητηθεί.

 

 Μια άλλη ερμηνεία που πολλοί μελετητές ακολούθησαν κατά καιρούς, ήταν η φιλολογική προσέγγιση του γρίφου χωρίς έως τώρα να έχει υιοθετηθεί μαζικά κάποια από αυτές. Ο ραψωδός αρέσκεται να περιπλέκει τα πράγματα καθότι μέσα στην Οδύσσεια δίνει συχνά περιγραφές των κρασιών που καταναλώνονται. Έτσι, αφηγείται οινοποσίες οίνων γλυκών, με το χρώμα τους να κινείται από κόκκινο ( ερυθρόν οίνον) μέχρι βαθύ σκούρο καφέ (αίθοπας οίνος) αλλά σε καμία περίπτωση βαθύ μπλε.

 

 Ένα επιπλέον πρόβλημα που οι μελετητές έχουν να υπερβούν, είναι η αρχαιοελληνική παράδοση που περιγράφει τον Όμηρο ως τυφλό δυσχεραίνοντας ακόμα περισσότερο κάθε προσπάθεια ερμηνείας των στίχων του ραψωδού. Κάποιες ερμηνείες καταλήγουν ότι το «κρασάτο πέλαγο» είναι κάποια ποιητική τεχνική που βόλευε τον Όμηρο στην απαγγελία του έργου του. Άλλες, αποδίδουν τη ρήση σαν περιγραφή της ήρεμης θάλασσας που χρησιμοποιούνταν σαν οιωνός για ένα καλό ταξίδι. Κάποιοι μελετητές αποφάσισαν να ταξιδέψουν με πλοίο τα ελληνικά πέλαγα για να μπορέσουν ιδίοις όμμασι να γίνουν μάρτυρες των στίχων του Ομήρου. Απ’ αυτούς προέκυψαν οι θεωρίες που σχετίζονται με το χρώμα που έχουν τα νερά στο σημείο που ενώνονται τα πέλαγα και με το ιώδες χρώμα της θάλασσας όταν η ήλιος βασιλεύει βουτώντας σε αυτήν. Αυτό που αμφότερες οι θεωρίες αγνοούν είναι η παροιμία που λέει «η θάλασσα είναι γαλάζια, μα ο αέρας την μαυρίζει».

 

 Μια πιο τολμηρή εξήγηση που υιοθετείται και στο παρών κείμενο, έχει να κάνει με τα ιδιαίτερα κοινωνιολογικά χαρακτηριστικά που διέπουν από τότε τις θάλασσες που μας περιτριγυρίζουν. Η καταγωγή του Ομήρου εικάζεται πως ήταν από την ανατολική πλευρά του Αιγαίου με πολλές πόλεις της Ιωνίας και νησιά του Αιγαίου να ερίζουν για αυτήν. Από την άλλη όμως, ο Αλκίνοος βασιλιάς των Φαιάκων στο νησί της Κέρκυρας, εξηγεί στον Οδυσσέα πώς δεν υπάρχει λαός άλλος σαν τους Φαίακες, που εκτός από πρώτοι ποντοπόροι ναυτικοί είναι και πρώτοι στο τραγούδι και το γλέντι. Αυτό το άσβηστο πνεύμα έφτασε μέχρι και τις μέρες μας και παραμένει αποτυπωμένο στο πασίγνωστο επτανησιακό τραγούδι που λέει

 

«να ‘ταν η θάλασσα κρασί και τα βουνά μεζέδες

Και οι βάρκες κρασοπότηρα να πίνουν οι γλεντζέδες»

 

 Από εκεί άραγε να επηρεάστηκε και ο Όμηρος και να περιέγραψε το πέλαγο κρασάτο;

 Για όλους όσους θα βρεθείτε στα νησιά του Αιγαίου και του Ιονίου να έχετε κατά νου ότι υπάρχουν πολλές επιλογές από αυτόχθονες ποικιλίες για να δοκιμάσετε και να απολαύσετε. Μπορεί τα λευκά και τα ροζέ κρασιά να είναι οι αναμφισβήτητοι βασιλιάδες του ελληνικού καλοκαιριού, αλλά οι ελαφρώς δροσεροί σερβιρισμένοι ερυθροί οίνοι από τις νησιωτικές ποικιλίες μπορούν να συνοδεύσουν αρμονικά κάθε σας γεύμα. Για όσους αναζητούν καλοκαιρινό ανάγνωσμα σας προκαλούμε να βρείτε μια περίπτωση σε όλη την Οδύσσεια που το κρασί που προσφέρεται να μην είναι ερυθρό.

 

 Κάτι θα ήξερε και ο τετραπέρατος Οδυσσέας.

 

Ένα μεγάλο ευχαριστώ στον αιώνιο φίλο της Ελλάδας Eckhart Koch για την προτροπή του να διαβάσω ξανά την Οδύσσεια.

 

Kώστας Προβατάς

Greece and Grapes